Alarmujące wieści napływają z Zakładu Hydrobiologii. Zgodnie z informacjami udostępnionymi przez Alicję Pawelec, program przeciwdziałania skutkom suszy, który ma kosztować miliony złotych, może paradoksalnie pogłębić problem. Planowane inwestycje, takie jak budowa tam na rzekach i zbiorników zaporowych, zamiast zatrzymywać wodę, przyspieszą jej odpływ, prowadząc do jeszcze większego deficytu zasobów.
Naukowcy i organizacje pozarządowe wielokrotnie zgłaszali swoje uwagi podczas konsultacji programu, wskazując na negatywne skutki planowanych działań. Istnieje nawet ruch rozbierania zapór, prowadzony między innymi przez Stany Zjednoczone i Francję, który cieszy się poparciem środowiska naukowego i pozwala na przywrócenie różnych usług ekosystemowych po likwidacji tam.
Problemem jest również ponad 90% podniesionych zastawek na rowach melioracyjnych w Polsce, co utrudnia odpowiednie odprowadzenie wody i nawodnienie terenów. Zmiany klimatyczne, takie jak silny wzrost temperatury rocznej i zwiększone parowanie, w połączeniu z krótkimi i intensywnymi opadami, prowadzą do ujemnego bilansu wodnego, stanowiąc realne zagrożenie dla dostępności tego cennego zasobu.
Rola zmian klimatycznych w zasobach wodnych
Zmiany klimatyczne mają poważny wpływ na poziom wód gruntowych w Polsce. Obserwowany wzrost temperatury oraz zmiany w rozkładzie opadów atmosferycznych przyczyniają się do obniżania zasobów wód podziemnych. Długotrwałe susze i coraz częstsze nawałnice powodują, że ilość wody infiltrującej do gruntu znacznie się zmniejsza.
Poziom wód gruntowych w Polsce obniżył się w ciągu ostatnich kilku lat nawet o 2 metry. Współczynnik wody przypadającej na jednego mieszkańca spadł do zaledwie 1,8 tysiąca metrów sześciennych rocznie, co plasuje Polskę znacznie poniżej europejskiej średniej. W okresach mniejszych opadów ilość ta spada nawet do 1,1 tysiąca metrów sześciennych, co jest już wyraźnym kryzysem wodnym.
Zmiany klimatyczne wpływają także negatywnie na ekosystemy zależne od wód gruntowych. Eksperci szacują, że pod zagrożeniem wyginięcia znajduje się m.in. gatunek małża – skójka gruboskorupowa, który pełni ważną rolę w filtracji wody. Ograniczenie zasobów wód gruntowych stanowi poważne wyzwanie dla środowiska naturalnego oraz społeczno-gospodarczego rozwoju kraju.
Przykłady regionów dotkniętych problemem
Wiele regionów w Polsce doświadcza poważnych problemów związanych z gospodarką wodną i zmianami hydrologicznymi. Województwa mazowieckie, warmińsko-mazurskie, kujawsko-pomorskie, podlaskie, lubelskie oraz północna część wielkopolskiego, centralno-wschodnia część łódzkiego i północna część podkarpackiego zmagają się z niżówką hydrogeologiczną, czyli znacznym spadkiem poziomu wód gruntowych.
Podobna sytuacja występuje również w województwie małopolskim, gdzie również obserwuje się niskie stany wód podziemnych. Skutkuje to problemami z zaopatrzeniem w wodę w regionach, gdzie zwierciadło wód pierwszego poziomu wodonośnego znajduje się poniżej stanu niskiego ostrzegawczego. Z kolei tereny depresyjne, okolice rzek i jezior charakteryzują się wysokim poziomem wód gruntowych.
Problemy z gospodarką wodną i dostępnością zasobów wody występują na całym świecie. Przykładowo, w Indiach od 1947 roku roczna dostępność wody na mieszkańca spadła o 75%, a kraj ten może zaspokoić potrzeby zaledwie 4% swojej populacji. Podobne wyzwania stoją przed Chinami, gdzie 80-90% wód gruntowych uznaje się za niezdatne do spożycia, a połowa warstw wodonośnych jest skażona, co wpływa na przemysł i rolnictwo.
Jakie rozwiązania proponują eksperci
Eksperci zalecają kompleksowe podejście do zarządzania zasobami wodnymi, aby przeciwdziałać spadkowi poziomu wód gruntowych i chronić cenne zasoby wodne. Kluczowe rozwiązania obejmują adaptację rolnictwa, efektywne zarządzanie zasobami wodnymi oraz ochronę cennych zasobów wód.
W przypadku budownictwa, eksperci rekomendują przeprowadzenie szczegółowych badań geotechnicznych przed budową domów. Pozwala to na precyzyjne określenie warunków wodno-gruntowych i zastosowanie odpowiednich rozwiązań, takich jak wykonanie drenażu opaskowego, szczelnej izolacji przeciwwilgociowej czy podwyższenie terenu. Przy wysokim poziomie wód gruntowych, sugeruje się rezygnację z podpiwniczenia na rzecz płyty fundamentowej.
Systemy odwadniające, takie jak rury drenarskie, studnie czy ogrody deszczowe, odgrywają kluczową rolę w efektywnym gospodarowaniu wodą na działkach. Takie rozwiązania umożliwiają retencję wody opadowej i jej wykorzystanie w okresach suszy, zamiast odprowadzania jej do kanalizacji.
Ponadto, eksperci podkreślają znaczenie odtworzenia retencji glebowej i krajobrazowej oraz renaturyzacji rzek. Działania te mają na celu zwiększenie naturalnej zdolności środowiska do zatrzymywania wody, co zapewni większą odporność na ekstremalne zjawiska klimatyczne.
Trendy w zarządzaniu wodą
W obliczu narastających wyzwań związanych ze zmianą klimatu, coraz większą popularnością cieszą się zrównoważone metody zarządzania zasobami wodnymi. Obserwuje się rosnące zainteresowanie systemami retencji wody deszczowej oraz technikami małej retencji, które pomagają w naturalnym zagospodarowaniu wody opadowej. Rozwiązania takie jak ogrody deszczowe i zielone dachy zyskują na znaczeniu, zapewniając efektywne gospodarowanie wodą w obrębie przestrzeni miejskiej.
Trend ten widoczny jest również w budownictwie, gdzie coraz częściej stosuje się materiały i technologie przyjazne wodzie, a także projektuje budynki z uwzględnieniem lokalnych warunków hydrologicznych. Zwiększa się również nacisk na edukację społeczeństwa w zakresie oszczędzania wody i jej racjonalnego wykorzystania, co stanowi kluczowy element zrównoważonego zarządzania gospodarką wodną.
Wraz z rosnącą świadomością wagi efektywnego wykorzystania zasobów wodnych, wdrażane są innowacyjne rozwiązania, takie jak monitorowanie poziomu wód, ograniczanie strat, a także efektywniejsze gospodarowanie wodą na obszarach rolniczych. Ochrona zasobów wodnych i zapewnienie czystej wody pitnej dla przyszłych pokoleń stają się priorytetowymi celami w ramach zrównoważonego zarządzania gospodarką wodną.
